Đây là một cuốn sách dài nhưng thời gian bỏ ra cho nó rất xứng đáng.
David Quammen là một nhà báo có kinh nghiệm, điều đó khiến câu chuyện ông kể giống như một bộ phim tài liệu khám phá thế giới. Âm thanh của bộ phim đến với bạn, và bạn tự tưởng tượng từng cảnh của bộ phim trong trí não của mình. Bạn theo chân những nhà khoa học trong nhiều lĩnh vực, đãi cát để tìm vàng. Quyển sách này không tập trung vào việc con người đối phó với các bệnh dịch này như thế nào, mà là câu chuyện tìm hiểu về nguồn gốc của chúng, cách chúng lây nhiễm từ động vật sang cho con người. Và bạn sẽ ngạc nhiên, vì mỗi dịch bệnh, mỗi mầm bệnh nhỏ bé gây nên chúng, đều có rất nhiều câu chuyện.
Hendra, Ebolavirus, SARS-CoV, Sốt Q, Lyme, tất cả chúng đều nguy hiểm, và thú vị. Bạn sẽ thấy những thứ không thể nhìn thấy bằng mắt thường có sức ảnh hưởng to lớn như thế nào. Sau hàng chục năm nghiên cứu, với không biết bao nhiêu rủi ro (những câu chuyện trong phim kinh dị như World War Z hay The Walking Dead thực sự đã xảy ra khi virus lây nhiễm trong phòng thí nghiệm), tất cả những gì các nhà khoa học có thể đưa ra là những phán đoán dựa trên nghiên cứu, và sau cùng thì tất cả chỉ là nghi ngờ mà thôi. Và con người phải dựa vào sự tương đối đó để bảo vệ mình, không chỉ khỏi những loại virus hay vi khuẩn đó, mà còn khỏi những người họ hàng xa gần hoặc đồng hương của chúng.
Nhưng con quái thú thật sự là các virus ARN. Chúng thích nghi nhanh, tiến hoá nhanh, cùng với một chút may rủi, chúng sẽ biến mất không dấu vết, trú ẩn đâu đó hoặc bùng phát mạnh. Để xác định con đường lây nhiễm của chúng, con người mất hàng chục năm, với sự hỗ trợ của rất nhiều các chuyên gia, ở nhiều lĩnh vực, nhiều quốc gia. Cuộc chiến tìm hiểu về chúng và chống lại chúng là cuộc chiến toàn cầu, và không hồi kết. Tiêu biểu của chúng chính là HIV. Hành trình tìm về Bệnh nhân số 0 và Địa điểm số 0, nơi cơn ác mộng ấy bắt đầu, phức tạp, gian nan và đầy may rủi. Đó là hành trình của hàng ngàn, hàng chục ngàn chuyên gia trong nhiều lĩnh vực tưởng như chẳng mấy liên quan, trong các phòng thí nghiệm, các hội thảo, các trường đại học, bệnh viện, các trung tâm bảo tồn động vật,… Rất nhiều ý tưởng khác nhau, rất nhiều thông tin được đưa ra mổ xẻ, nửa thế kỷ tranh cãi, cùng rất nhiều mồ hôi, nước mắt và xương máu (đúng theo nghĩa đen của nó), con đường đã rõ ràng hơn. Thứ nhỏ bé với sức tàn phá kinh hoàng ấy bắt nguồn từ đâu, lây nhiễm như thế nào, và đã gây ra những hiểu lầm gì?
Quyển sách này được xuất bản năm 2012. Nhiều dự cảm của các nhà khoa học được ghi chép lại, và bây giờ đây chúng ta đang đối mặt với một trong những cơn ác mộng mà họ đã lường trước. Như Jon Epstein đã nói: “Với tỷ lệ đột biến cao, tốc độ nhân lên nhanh, virus ARN rất dễ thích nghi, và mỗi lần lây lan đều tạo ra một cơ hội mới để thích nghi và nắm bắt. Chúng ta có thể sẽ không bao giờ biết được tần suất xảy ra như thế nào – có bao nhiêu loại virus từ động vật lây sang người một cách kín đáo. Nhiều loại virus trong số đó không gây bệnh, hoặc gây ra một văn bệnh mới bị nhầm với một bệnh cũ – do hạn chế trong chăm sóc sức khỏe ở một số nơi trên thế giới. Vấn đề là, virus càng có nhiều cơ hội nhảy vào vật chủ, thì chúng càng có nhiều cơ hội đột biến khi gặp hệ thống miễn dịch. Các đột biến ngẫu nhiên nhưng thường xuyên, kết hợp các nucleotide theo vô số cách mới. Sớm hay muộn thì trong những loại virus này, sẽ có một loại đạt được sự kết hợp phù hợp để thích nghi với vật chủ mới”.
Cảm nhận của bạn Maru