Mất mùi hay mất vị giác là một trong những triệu chứng hay gặp trong Covid-19. Các nghiên cứu chỉ ra có đến 60%-80% bệnh nhân Covi-19 có những thay đổi về mùi vị và có khoảng 10% mất mùi trong nhiều tuần.
Bài viết này chỉ ra cách chúng ta ngửi mùi, vì sao virus Sars-cov-2 làm chúng ta mất mùi, khi nào chúng ta sẽ ngửi lại được, và cách hiệu quả nhất để lấy lại mùi.
Chúng ta ngửi mùi thế nào?
- Mỗi lần chúng ta ngửi, các hạt phân tử mùi rất nhỏ (aroma molecule) lơ lửng trong không khí sẽ chạm vào tế bào thần kinh khứu giác, là tế bào về mùi (olfactory nerve cell) ở bên trong mũi, tạo ra các tín hiệu thần kinh, các tế bào khứu giác này sẽ gửi tiếp những tín hiệu này đến tế bào thần kinh ở vùng tổng hợp mùi ở trên não chúng ta, khiến chúng ta nhận ra mùi hương hoa thơm buổi sáng, mùi dễ chịu của quần áo mới, hay mùi khó chịu của nước tiểu.
- Não con người có thể nhận ra khoảng 1,000 tỉ (1 trillion) loại mùi khác nhau. Cũng chính nhờ các tế bào thần kinh mùi tạo ra trí nhớ mùi mỗi khi chúng ta hưng phấn, có cảm xúc, như mùi vị nụ hôn đầu tiên hay mùi bánh kem sinh nhật. Các tế bào khứu giác ở mũi rất nhạy cảm, có thể cảm nhận được sự khác biệt rất nhỏ về mật độ của cùng một mùi. Vùng bên trong mũi luôn được giữ ẩm để việc cảm nhận mùi tốt nhất khi các hạt mùi có thể hòa trộn với các hạt hơi nước.
- Chúng ta có 2 lỗ mũi, giúp chúng ta định vị được mùi trong không gian. Sự khác nhau nồng độ của một mùi giúp chúng ta cảm nhận mùi từ đâu bay tới. Khi một bên mũi bị nghẹt do cảm sốt, chúng ta thường ít cảm nhận được vị trí của mùi đó đang ở đâu xung quanh chúng ta.
- Các tế bào thần kinh mùi và vị ở vùng não thường gắn kết, làm việc chung, giúp chúng ta niếm ăn ngon hơn khi có mùi đồ ăn, làm tăng thêm xúc cảm khi ăn uống. Mùi thơm ngon của đồ ăn còn giúp não gửi tín hiệu đến bao tử và các tế bào hệ tiêu hóa, giúp cho chúng ta cảm giác đói bụng.
- Một điểm thú vị là so với tế bào thần kinh khứu giác, các tế bào vị giác có nhiều tế bào hỗ trợ và bảo vệ hơn, có nhiều mạng lưới mạch máu thần kinh (có 3 dây thần kinh dẫn tín hiệu lên não) tốt hơn, và ít bị tổn thương hơn. Vì vậy, bệnh nhân Covid-19 thường bị mất mùi trước khi mất vị giác.
Mất mùi do Covid-19 vì sao?
- Virus Sars-cov-2 thường vào bên trong tế bào thông qua thụ thể ACE2 (hay còn gọi la cổng ACE2). Các protein cầu gai nhận ra thụ thể ACE2 nên bám vào nhanh, giúp virus vỏ sáp nhập vào vỏ tế bào, và virus chuyển gene vào bên trong, gây nhiễm bệnh tế bào. Thụ thể ACE2 có nhiều trên nhiều loại tế bào trong cơ thể nhiều, nhất là các tế bào ở hệ hô hấp. Đây cũng là lý do virus Sars-cov-2 thâm nhập thường thâm nhập cơ thể qua hệ hô hấp.
- Điểm thú vị là tế bào thần kinh khứu giác nằm bên trong mũi lại không có thụ thể ACE2. Vì vậy, virus Sars-cov-2 thường không thể tấn công và gây nhiễm, làm tổn thương tế bào khứu giác. Tuy nhiên, tế bào khứu giác nằm giữa các tế bào hỗ trợ thần kinh (support cell) và những tế bào này lại có thụ thể ACE2. Khi Sars-cov-2 vào thì các tế bào này dễ bi tấn công trước do nằm ở vùng mũi và trong đường hô hấp.
- Các tế bào hỗ trợ thần kinh có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc chuyển tín hiệu mùi vị lên não. Tổn thương các tế bào này khiến cho vùng khứu giác không hoạt động, không gởi tín hiệu thần kinh lên não, gây ra mất mùi.
- Đây là tin mừng vì các tế bào hỗ trợ thần kinh có thể thay thế sau khi cơ thể khỏi bệnh trong khi tổn thương ở tế bào thần kinh thường khó phục hồi. Vì vậy, đa số các bệnh nhân Covid-19 thường phục hồi mùi vị một thời gian sau khi cơ thể hết bệnh Covid-19. Khoảng 63% bệnh nhân Covid-19 phục hồi mùi sau 5 tuần và 95% bệnh nhân Covid-19 phục hồi mùi sau 6 tháng. Chữa trị triệu chứng hô hấp Covid-19 càng sớm thì khả năng phục hồi mùi càng nhanh.
Không nên uống thuốc Steroid để chữa mất mùi
- Thuốc uống Steroid (Dexamethasone, systemic corticosteroid CS) là thuốc được chấp thuận để chữa Covid-19 loại trung bình hoặc nặng. Thuốc Steroid dùng để ức chế hệ miễn dịch, vì vậy, có thể giảm hiệu ứng viêm sưng lên tế bào thần kinh khứu giác và ngăn ngừa việc mất mùi. Trên cơ sở này, nhiều BS dùng Steroid để chữa mất mùi.
- Gần đây, một nghiên cứu tổng hợp (meta-analysis) cho thấy dùng thuốc uống Steroid để chữa mất mùi là không hiệu quả (1) kèm theo các khuyến cáo không nên dùng Steroid từ hội miễn dịch dị ứng châu Âu (2).
- Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học đã phân tích nhiều nghiên cứu dùng CS để chữa mất mùi do Covid-19 và họ không tìm thấy lợi ích khi dùng CS chữa trị mất mùi. Thêm nữa, khả năng phục hồi mùi lên đến 95% sau 6 tháng theo dõi càng khiến việc dùng thuốc uống Steroid không được chấp thuận. Hội dị ứng châu Âu cũng khuyến cáo dùng thuốc xịt Steroid vào vùng mũi để chữa viêm mũi và mất mùi do Covid-19. Bài nghiên cứu cũng chỉ ra một cách chữa trị mất mùi hiệu quả là tập ngửi mùi.
Chữa mất mùi bằng cách tập ngửi mùi
- Đây là cách chữa trị phục hồi chức năng thần kinh khứu giác bằng các bài tập đơn giản. Dùng trí nhớ não bộ kết hợp với các mùi quen thuộc để giúp cơ thể học lại cách ngửi mùi. Lưu ý là các tế bào thần kinh khứu giác vẫn chưa bị tổn thương do Covid-19 nên quý vị chỉ việc tập từ từ thì việc phục hồi mùi sẽ nhanh.
- Đầu tiên, quý vị nên học ngửi 4 đến 6 mùi mỗi ngày. Mỗi lần đưa lên mũi ngửi từ 20 đến 30 giây. Sau đó quý vị nhắm mắt, nhớ lại mùi này trước kia thơm hay khó chịu thế nào. Quý vị bắt đầu bằng các mùi đơn giản, quen thuộc như mùi nước hoa, mùi kem cạo râu, mùi của chồng, vợ, mùi của thú cưng…v..v..dần dần, các mùi khó chịu như mùi nước tiểu hay mắm tôm. Lặp lại bài tập nhiều lần trong ngày, tập ngay khi mới bắt đầu mất mùi sẽ giúp chúng ta phục hồi mùi nhanh hơn.
- Bài tập này cũng có thể áp dụng và kết hợp với mất vị ngon của đồ ăn do Covid-19. Chúng ta nếm món ăn và nhớ lại vị của món ăn trước kia.
Tóm lại
- Cơ thể chúng ta có thể cảm nhận khoảng 1,000 tỉ mùi khác nhau, từ mùi thơm, dễ chịu, ấm, lạnh, cho đến mùi khó chịu, và có thể tạo ra trí nhớ mùi, một trong những cảm xúc tuyệt vời nhất của con người.
- Mùi và vị thường đi chung với nhau do các tế bào thần kinh và hệ thống hỗ trợ thần kinh gần nhau
- Virus Sars-cov-2 gây tổn thương lên tế bào hỗ trợ thần kinh khứu giác chứ không làm tổn thương tế bào khứu giác nên đa số quý vị sẽ phục hồi lại mùi sau một thời gian hết bệnh Covid-19
- Không nên uống thuốc Steroid đễ chữa mất mùi. Thuốc xịt viêm mũi và tập ngửi mùi là cách chữa trị mất mùi hiệu quả do Covid-19
Bs Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ
1. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/alr.22788
2. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/all.14629